CSVN – Các nền kinh tế mới nổi – đặc biệt là ở Châu Á và Châu Mỹ Latinh – đang ngày càng thiết lập thị trường carbon để giúp đạt được các mục tiêu khí hậu quốc gia của mình.

Khi các nước phát triển cắt giảm lượng khí thải và các nền kinh tế mới nổi giới thiệu và mở rộng thị trường carbon, thì phần lớn thương mại carbon toàn cầu sẽ diễn ra ở các nền kinh tế mới nổi. Thị trường carbon của Trung Quốc, hiện chỉ bao gồm lượng khí thải CO₂, dựa trên cường độ carbon (lượng khí thải trên một đơn vị sản xuất) chứ không phải lượng khí thải tuyệt đối được nhiều quốc gia phát triển ưa chuộng.

Do những điểm tương đồng về quỹ đạo tăng trưởng và những thách thức phải đối mặt, các quốc gia mới nổi khác có thể – và đã – sử dụng mô hình của Trung Quốc như một điểm khởi đầu hữu ích khi phát triển thị trường carbon của riêng họ. Bằng cách tạo ra các dạng kết hợp, sáng tạo lấy cảm hứng từ kinh nghiệm của Trung Quốc, các thị trường carbon mới này đang rời xa mô hình đã có của EU.

Xu hướng mới nổi: Thị trường dựa trên việc giảm cường độ carbon

Tỷ lệ phát thải toàn cầu của Trung Quốc nằm trong thị trường carbon bắt buộc, hiện ở mức 60%, sẽ tiếp tục tăng trong vòng 3 đến 4 năm tới. Khi lượng khí thải giảm ở các nền kinh tế phát triển với mục tiêu giảm phát thải tuyệt đối – như ở EU, Mỹ, Canada và Đức – thì tỷ lệ khí thải toàn cầu được bao phủ bởi thị trường carbon cũng sẽ giảm.

Thứ hai, trong vài năm tới, thị trường carbon quốc gia của Trung Quốc sẽ không chỉ bao gồm ngành điện. Khả năng bao gồm các ngành công nghiệp thép, xi măng và nhôm dự kiến sẽ làm tăng thêm 2-3 tỷ tấn khí thải CO₂. Hơn nữa, thị trường carbon quốc gia sẽ ngày càng liên kết chặt chẽ hơn, cả trực tiếp và gián tiếp. Thị trường các quốc gia thường tập trung vào việc giảm lượng khí thải trong nước, nhưng điều này sẽ thay đổi khi thiết lập thị trường carbon quốc tế theo Điều 6 của Thỏa thuận Paris và nhiều quốc gia đề xuất thuế carbon đối với việc nhập khẩu các sản phẩm phát thải nhiều.

Ngoài vai trò quan trọng trong việc hiện thực hóa các mục tiêu phát thải của mình, thị trường carbon khổng lồ của Trung Quốc còn có ý nghĩa quan trọng đối với việc thực hiện thị trường carbon trên toàn thế giới. Trong khi hầu hết các thị trường carbon khác đều nhằm mục đích giảm tổng lượng khí thải carbon thì mục tiêu của Trung Quốc là giảm cường độ carbon. Các chương trình thí điểm buôn bán carbon trong khu vực của đất nước này được thành lập trong giai đoạn tăng trưởng nhanh chóng về tiêu thụ kinh tế và năng lượng. Vào thời điểm đó, việc thiết lập hạn mức phát thải dựa trên lượng phát thải tuyệt đối sẽ là rất khó khăn đối với các chính phủ thí điểm, do đó, thay vào đó, hạn mức phát thải được gắn với cường độ carbon.

Giới hạn thị trường carbon của Trung Quốc được thiết lập bằng cách sử dụng phương pháp tiếp cận “từ dưới lên”. Điều này chứng kiến chính phủ đặt ra mục tiêu về cường độ carbon (điểm chuẩn) cho các công ty liên quan. Sau đó, mỗi công ty riêng lẻ được giao nhiệm vụ sử dụng những số liệu đó để tính toán mức phát thải carbon tuyệt đối của mình, bằng cách tham khảo sản lượng carbon thực tế của mình. Cuối cùng, chính phủ đối chiếu các khoản trợ cấp tuyệt đối này, tổng số đó trở thành giới hạn phát thải carbon của thị trường.

Cách tiếp cận từ dưới lên này cũng đã được áp dụng ở các nền kinh tế mới nổi như Ấn Độ và Indonesia, cũng như tại các thị trường carbon cấp tỉnh ở Canada. Sau năm 2021, thị trường carbon của EU cũng đưa ra cách điều chỉnh định mức carbon dựa trên cường độ carbon trên mỗi sản phẩm, cùng với giới hạn trợ cấp tuyệt đối mà thị trường EU dựa vào đó để xây dựng.

Bên cạnh việc thiết kế thị trường, việc mở rộng thị trường carbon khu vực của Trung Quốc để bao trùm các lĩnh vực bổ sung còn mang lại những bài học mang lại cho thị trường carbon trên toàn cầu, đặc biệt liên quan đến việc thu thập dữ liệu và số liệu thống kê. Điều này là do thị trường khu vực của đất nước đã mở rộng kể từ khi thành lập, từ sản xuất điện và công nghiệp đến các tòa nhà công cộng, vận tải biển, giao thông công cộng và trung tâm dữ liệu. Nhiều kinh nghiệm đã được tích lũy trong quá trình thu thập dữ liệu phát thải cho các ngành công nghiệp mới. Hơn nữa, Trung Quốc đã khám phá việc mở rộng thị trường carbon của mình ngoài lượng khí thải “phạm vi 1” để bao gồm cả lượng khí thải gián tiếp. Không giống như EU và Mỹ, thị trường điện và nhiệt của Trung Quốc vẫn đang được cải cách, có nghĩa là giá cả được điều tiết ở một mức độ nào đó. Điều này gây khó khăn cho các nhà cung cấp năng lượng trong việc chuyển chi phí carbon sang người tiêu dùng. Do đó, thị trường carbon của Trung Quốc bao gồm lượng phát thải ở phạm vi 2. Điều này khuyến khích các tổ chức tiết kiệm năng lượng, cuối cùng là tiết kiệm điện và nhiệt.

Ngày nay, thị trường carbon trên toàn cầu đang bao trùm nhiều lĩnh vực và nguồn phát thải hơn, việc mở rộng thị trường này đã được thể hiện qua những kinh nghiệm này của Trung Quốc. Các thị trường carbon của EU và Anh đã mở rộng phạm vi áp dụng sang vận tải biển, trong khi thị trường Ấn Độ, Thái Lan và Nhật Bản đang kết hợp phát thải gián tiếp.

Mô hình của Trung Quốc cho các nền kinh tế mới nổi noi theo

Còn rất ít thời gian để thế giới đáp ứng các mục tiêu của Thỏa thuận Paris, cụ thể là hạn chế mức tăng nhiệt độ trung bình toàn cầu ở mức 1,50C so với mức tiền công nghiệp. Năm ngoái là năm nóng kỷ lục trên toàn cầu và Tổ chức Khí tượng Thế giới đã xác nhận rằng chúng ta sắp vượt qua mức 1,50C.

Do đó, chúng ta phải thúc đẩy việc giảm phát thải nhanh hơn và mạnh mẽ hơn trên toàn cầu, đặc biệt là ở các nền kinh tế mới nổi. Thị trường carbon toàn cầu có vai trò quan trọng trong quá trình này. Chúng ta cũng cần phát triển các mô hình thị trường carbon phù hợp với các nền kinh tế mới nổi, thay vì đợi nền kinh tế của họ trưởng thành trước khi hình thành các thị trường như vậy.

Kinh nghiệm từ Trung Quốc, nền kinh tế mới nổi lớn nhất thế giới, đã được áp dụng ở nhiều thị trường carbon mới, như Ấn Độ và Indonesia. Những thách thức mà thị trường carbon của Trung Quốc hiện nay phải đối mặt cũng là những thách thức của một nền kinh tế mới nổi: lượng khí thải vẫn gia tăng, số liệu thống kê kinh doanh không ổn định, năng lực nhân sự còn thiếu, thị trường hóa ngành năng lượng và năng lượng còn thô sơ và hệ thống tài chính cần được cải thiện.

Thị trường carbon của Trung Quốc giúp cân bằng biến đổi khí hậu và phát triển kinh tế, đồng thời có thể được sử dụng để thúc đẩy việc áp dụng công nghệ carbon thấp. Cách họ làm như vậy sẽ cung cấp thông tin và định hình thị trường carbon của các nền kinh tế mới nổi trên toàn thế giới và giúp thiết lập giá carbon toàn cầu.

Nguồn thu của chính phủ từ thị trường carbon ở các nền kinh tế mới nổi cũng sẽ cho phép họ nâng cao phúc lợi công cộng và đầu tư vào các ngành công nghiệp carbon thấp, mang lại sự phát triển kinh tế và cải thiện sinh kế theo những cách bền vững.

N.K

(theo Chen Zhibin (eco-business.com))