CSVN – Nếu có dịp về làng Plei Ơi (xã Ayun Hạ, huyện Phú Thiện, tỉnh Gia Lai), bạn sẽ được đắm mình trong huyền tích về các đời Vua Lửa (Pơtao Apuih).

Từ TP. Pleiku tỉnh Gia Lai xuôi theo quốc lộ 25 chừng 50 km là bạn đã đặt chân đến Plei Ơi – Làng của Vua Lửa. Làng nằm ở phía Tây Bắc thung lũng Cheo Reo-vùng trồng lúa nước rộng lớn nhất Tây Nguyên. Nơi đây có chừng 180 nóc nhà với hơn 600 người Jrai sinh sống.

Mới xong vụ gặt, cánh đồng phía trước mặt làng lô nhô gốc rạ, lúa vàng phơi đầy trước sân nhà sàn. Đi sâu vào làng chừng 1 cây số là cộng đồng người Jrai thuần khiết còn lưu giữ 33 nóc nhà sàn truyền thống với nhiều tập quán văn hóa đặc sắc.

Ông Rmah Thuyn là một người con Jrai của làng Vua Lửa – cho hay: Những gia đình này đều mang họ Siu, là họ hàng của nhiều đời Vua Lửa. Năm 1993, Bộ Văn hóa-Thông tin (nay là Bộ Văn hóa-Thể thao và Du lịch) đã công nhận Plei Ơi là Di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia. Những năm gần đây, chính quyền đã đầu tư từng bước để xây dựng quần thể di tích.

Đặc biệt, nơi đây có một căn nhà dài để trưng bày các đồ vật, cồng chiêng, trống của người Jrai; thêm một căn nhà sàn nhỏ hơn sát bên làm nhà cúng tế các Vua Lửa và một nhà chòi để cất giữ thanh gươm thần tương truyền có quyền năng hô mưa gọi gió.

Tổng thể Khu Di tích được xây dựng tựa lưng vào núi Ba Hòn vững chãi, phía trước là khoảnh sân bê tông rộng nhìn ra cánh đồng lúa xanh bát ngát.

Mặc dù Siu Luynh -Vua Lửa đời thứ 14, cũng là vị Vua Lửa cuối cùng – đã mất năm 1999, nhưng huyền tích về các vị Vua Lửa vẫn còn hiện hữu ở vùng đất Hỏa Xá.

Và vị phụ tá của Vua Lửa Siu Luynh là ông Rơ Lan Hieo hiện vẫn sống ở Plei Ơi để gánh vác nhiệm vụ thực thi nghi lễ cúng cầu mưa của “Yang Pơtao Apuih”- một nghi lễ truyền thống của đồng bào Jrai đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia.

Trao đổi với TS. Nguyễn Thị Kim Vân – Nguyên Giám đốc Bảo tàng tỉnh, người chuyên nghiên cứu về huyền tích Vua Lửa, bà cho biết: Trong 14 đời Vua Lửa, người được nhắc đến nhiều nhất về quyền năng hô mưa gọi gió là vị Vua đời thứ 6 – Siu Nhong.

Khi được cử thay cho vị Vua thứ 5, Siu Nhong đã từ chối. Một vị Vua Lửa khác cũng làm rạng danh cho dòng tộc này là vị Vua đời thứ 11 – Siu Ất. Vua Lửa Siu Ất lên ngôi đã liên kết với các thủ lĩnh, tù trưởng trong vùng để khuếch trương thanh thế.

Vua Lửa đời thứ 14 Siu Luynh – cũng là vị vua cuối cùng, có cuộc sống khá chật vật. Gia tài quý nhất là một cối gỗ, một cái chiêng, một cái trống và một cái rương gỗ lớn đựng đồ tế lễ tương truyền do các đời Vua Lửa trước để lại. Ông tạ thế năm 1999.

Bởi không có người nối ngôi nên ông Rơ Lan Hieo vốn là người theo ông làm phụ tế đã “phải” đảm đương công việc cúng cầu mưa cho dân làng. Sau khi công trình đại thủy nông Ayun Hạ khánh thành, quanh năm tưới mát cho ruộng đồng, vai trò cúng tế cầu mưa của Vua Lửa cũng phai nhạt dần.

Từ năm 2009, chính quyền cho xây dựng Khu Di tích lịch sử Plei Ơi. Khi ấy, ông Rơ Lan Hieo đã làm lễ di dời gươm thần từ núi Chư Tao Yang về cất giữ ở trong ngôi nhà mới trong Khu Di tích.

Hàng năm, cứ đến dịp lễ 30/4, 1/5, chính quyền địa phương lại cùng với dân làng tổ chức lễ cúng cầu mưa – một nghi thức kết nối con người với thần linh thuở đất trời còn hỗn mang, huyền bí.

HÀ ĐỨC THÀNH