CSVN – NXB Hội Nhà văn vừa ra mắt đọc giả tập sách bình luận xã hội với tựa đề: Làng quê đang biến mất của Tạ Duy Anh. Trong khuôn khổ hơn 300 trang sách với 66 bài bình luận xã hội, Tạ Duy Anh đề cập nhiều mặt tiêu cực trong đời sống, qua lăng kính văn hóa, với một thái độ khách quan và công tâm.

Cái nhìn thẳng vào góc khuất xã hội

Làng quê đang biến mất là một lời cảnh báo trước tình trạng “đô thị hóa” đang diễn ra với tốc độ chóng mặt, nhưng lại không có sự quy hoạch bài bản xảy ra ở nhiều vùng nông thôn. Thực trạng này khiến những cảnh quan thanh bình của làng quê như: cổng làng, lũy tre xanh, ao làng trong vắt, hay từng đàn đom đóm bay đêm… sẽ chỉ còn trong sách vở, tư liệu. Thay vào đó là một lối sống, một không gian văn hóa lai căng “không phải của người nhà quê, nhưng cũng rất lâu nữa hoặc không biết đến bao giờ, mới là của người thành thị”.

Làng quê – đó không chỉ là một không gian sống. Với một quốc gia có nền văn minh lúa nước từ lâu đời như nước ta, đó còn là cả một không gian văn hóa truyền thống. Nhà văn Tạ Duy Anh cho rằng: “Nói một cách dễ hiểu nhất thì chúng ta đang cùng nhau đồng loạt bỏ mặc cho làng quê yêu dấu biến mất với một sự vô cảm đáng sợ. Và như vậy cũng sẽ biến mất phần không gian đặc sắc nhất của văn hóa Việt”.

Trong rất nhiều vấn đề muốn bàn luận cùng bạn đọc, nhà văn bày tỏ đôi điều suy nghĩ về “tình thầy trò” thời hiện đại. Ông cho rằng tình thầy trò phản ánh gương mặt của nền giáo dục: “Bởi vì đây là mối quan hệ thiết lập trên nền tảng của học vấn và nhân cách. Nó đòi hỏi một bên hy sinh vô bờ bến, một bên thì tu dưỡng bản thân không ngừng. Mối quan hệ này nhất định phải là thuần túy tinh thần” – (Tình thầy trò và gương mặt của nền giáo dục).

Vì tiền, không ít người thầy xem nhẹ sự nghiệp trồng người mà mình gánh vác. Nghề giáo đối với họ không còn là “nghề cao quý nhất trong những nghề cao quý”. Vì những điểm số, những sự bợ đỡ, vuốt ve có thể mua được bằng tiền, hay rất nhiều tiền mà nhiều học trò không còn sự tôn trọng với thầy giáo. Bởi tư tưởng “có tiền là có tất cả” đã bén rễ, ăn sâu vào đầu chúng từ chính môi trường giáo dục. Hậu quả đã được bày ra trước mắt: “Và tất nhiên, cái gì cũng có cái giá của nó. Những hành động như học trò tạt a xít, đánh trọng thương hoặc dọa giết thầy… xảy ra ở khắp nơi. Ngược lại chuyện thầy cô hành hạ, nhục mạ, xâm hại học trò cũng không còn là chuyện hiếm. Thậm chí nhiều chuyện đáng xấu hổ đã thành phổ biến mà ai nói ra thì chính người ấy ngượng trước. Cả hai cách hành xử, mang tính nhân quả, song song tồn tại, cho thấy nhà trường hiện nay ít nhiều đánh mất vai trò của một thánh đường đạo đức”.

Đả phá văn hóa “cậy mạnh nói càn”

Trong Làng quê đang biến mất, tác giả cũng đề cập tới tình hình biển Đông và sự tranh chấp quyết liệt về pháp lý của Việt Nam và Trung Quốc suốt thời gian qua về chủ quyền hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa – một vấn đề nghị sự nóng bỏng trên chính trường trong nước và quốc tế. Cách đó khá lâu, nhà văn Tạ Duy Anh bằng cái nhìn đa diện: Chính trị, văn hóa, lịch sử đã chỉ ra sự ngạo mạn, vô căn cứ và hống hách của Trung Quốc trước những luận điệu họ đưa ra về chủ quyền đối với Hoàng Sa.

Trung Quốc đang trên đường trở thành một cường quốc, nhưng đó chỉ là về chính trị và kinh tế, còn cách cư xử thì hoàn toàn ngược lại: “Thương thay cho Trung Hoa vĩ đại, mấy nghìn năm mà trong vấn đề ngoại giao, vẫn chưa thoát khỏi tầm vóc cũng như thái độ tự ti, yếm thế của một tiểu quốc. Thế giới còn phải mất nhiều công để dạy họ. Về phần mình, có lẽ chúng ta lại phải cần đến những bức thư Nguyễn Trãi gửi bọn Phương Chính bị vây khốn như lũ chuột trong thành Đông Quan 600 năm trước để nhắc họ về sự thảm bại của thứ văn hóa cậy mạnh nói càn” – (Lý sự kiểu Tàu).

Làng quê đang biến mất thực sự là tác phẩm mang tính thời đại, ở đó chất báo chí, chất sử học và văn học đan xen phản ánh muôn mặt của đời sống xã hội Việt Nam đương đại. Đây không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là tâm huyết của một công dân có trách nhiệm với xã hội mình đang sống.

Như Bá – Quỳnh Anh