Tằng cẩu là hình thức búi tóc ngược lên đỉnh đầu của người con gái dân tộc Thái trước khi về nhà chồng, một phong tục truyền thống được gìn giữ từ rất lâu đời của người Thái ở Sơn La.

Trước ngày cưới, nhà trai chuẩn bị một sải piêu, khít (một loại thổ cẩm của dân tộc Thái), một đôi vòng tay và hoa tai, nhẫn, trâm cài tóc bằng bạc, một chiếc gương nhỏ, lược sừng và một lọn độn tóc đem sang nhà gái cho cô dâu.

Sáng ngày làm lễ Tằng cẩu, nhà trai cử một đoàn từ 3 đến 5 thiếu nữ trẻ đẹp và thiếu phụ khỏe mạnh, tháo vát, am hiểu sâu sắc phong tục, tập quán, thông thạo việc búi tóc ngược cho cô dâu mới để sang nhà gái. Phía nhà gái cũng có số người tương đương, trong đó có hai thiếu nữ làm phù dâu.

Lễ Tằng cẩu được thực hiện theo từng bước rất độc đáo. Đầu tiên là phần gội đầu cho cô dâu mới. Khi sương sớm vừa tan, bên bờ suối, hai cô gái phù dâu sẽ giúp cô dâu xõa tóc và gội đầu bằng Nặm khảu má (nước ngâm gạo nếp) đựng sẵn trong ống tre cùng với nước đun lá bưởi, lá sả, tre ngà, hương nhu, long não. Dưới làn nước trong xanh cô dâu xák phôm (rũ tóc) với ý niệm nước suối sẽ cuốn trôi đi tất cả những gì mòn cũ của ngày cũ để được nhẹ nhàng bước vào một cuộc sống mới. Gội đầu xong, cô dùng tay quay tròn tóc trên không để văng hết nước cho tóc nhanh khô, sau đó vấn tóc quanh đầu rồi trở về bản.

Từ chân cầu thang, cô được đón rước và bước chậm rãi từng bậc lên nhà sàn. Đến Tang chan (ngoài sàn) cô ngồi vào giữa một hàng ghế mây, hướng về phía mặt trời mọc. Hai thiếu nữ phù dâu cùng phụ nâng khay đựng đồ trang sức do nhà trai mang sang.

Nai cẩu – người được chọn để Tằng cẩu cho cô dâu mới, đứng ở phía sau lưng cô dâu, nhẹ nhàng chải tóc rồi dùng hai tay vuốt ngược tóc từ phía sau gáy lên kèm theo lọn tóc độn và búi cuốn chặt lại từ trái sang phải hoặc ngược lại. Khi búi tóc đã hoàn chỉnh, Nai cẩu khẽ nâng chiếc trâm bằng bạc xuyên qua búi tóc để giữ cho cẩu không bị xổ rối tung và chiếc trâm bạc xinh xắn nổi bật trên nền đen óng mượt của búi tóc cô dâu mới.

Khi lễ Tằng cẩu xong, Nai cẩu khẽ hát những lời dặn dò và chúc mừng hạnh phúc cho đôi uyên ương:

“Mái tóc dài, chải cho mượt

Búi ngược lên thành “Tằng cẩu”

Từ nay về sau, người đã có chồng

Nước không đổi dòng

Lòng không đổi hướng, con ơi”.

Bài, ảnh: Ngọc Thuấn