Diễn biến thị trường cao su tiêu thụ hiện không thuận lợi, giá cao su giảm sâu, ảnh hưởng rõ rệt đến doanh nghiệp và người trồng cao su. Tình hình đó khiến tại vài địa phương, diễn ra tình trạng một bộ phận người dân chặt bỏ cây cao su để chuyển qua trồng cây khác.

Trước tình hình này, Hiệp hội Cao su VN (VRA) đã có những phân tích, đánh giá, nhận định về tình hình cung – cầu cao su quốc tế, thời cơ và thách thức đối với ngành cao su thiên nhiên VN, đồng thời đưa ra những khuyến nghị nhằm giúp doanh nghiệp và người dân trồng cao su khắc phục khó khăn, duy trì và khai thác cây cao su một cách hợp lý, hiệu quả. Tạp chí Cao su xin giới thiệu nội dung bài viết này.

Cung tăng nhanh hơn cầu

 Cây cao su cũng như những cây trồng khác, chịu nhiều ảnh hưởng của môi trường, thời tiết. Mặt hàng cao su thiên nhiên cũng chịu tác động của quy luật thị trường như những nông sản khác, khó có thể điều tiết theo ý chủ quan, nhất là khi thành phần sản xuất chủ yếu là hộ nông dân và nguyên liệu cao su là một phần trong chuỗi cung ứng sản phẩm cao su toàn cầu.

Năm 2013, sản lượng cao su thiên nhiên thế giới đạt 12,04 triệu tấn, mức tiêu thụ chỉ đạt 11,4 triệu tấn, dư thừa 644 ngàn tấn và làm cung vượt cầu trong 3 năm liên tiếp lên hơn 1,4 triệu tấn.

Với diện tích cao su tiểu điền trên 90%, ba nước sản xuất cao su thiên nhiên hàng đầu gồm Thái Lan, Indonesia và Malaysia đã thành lập Hội đồng Cao su quốc tế ba bên nhằm bảo vệ giá cho dân trồng cao su và ngăn chặn giá giảm sâu bằng nguồn vốn từ Chính phủ để mua trữ cao su. Tuy thành công vào năm 2001 – 2002 nhưng không thể điều tiết được giá năm 2012 – 2014 khi cung vượt cầu quá lớn.

Giá cao su thiên nhiên đã giảm mạnh từ đầu năm 2014 đến nay trên thị trường thế giới do nhu cầu tiêu thụ tăng trưởng chậm trong khi nguồn cung lại tăng nhanh hơn, làm lượng tồn kho lớn, tạo áp lực đẩy giá cao su giảm liên tục từ năm 2012 kéo sang năm 2014 và nhu cầu nhập khẩu chững lại.

Ngành cao su VN bị ảnh hưởng

Giá cao su VN chịu ảnh hưởng lớn của thị trường cao su thế giới vì chỉ chiếm thị phần xuất khẩu (XK) khoảng 10%. Từ năm 2012 đến tháng 6/2014, giá cao su VN sụt giảm liên tục khi cung vượt cầu trên toàn thế giới.

Trong tháng 5/2014, giá cao su XK chỉ đạt 1.842 USD/tấn, giảm 41% so với cùng kỳ năm 2013 và giảm 60% so với giá đỉnh điểm tháng 2 năm 2011. Trong 5 tháng đầu năm 2014, lượng cao su XK giảm 17% so với cùng kỳ năm trước và giảm 37% về giá trị.

Với mức giá khoảng 37 – 39 triệu đồng/tấn như hiện nay, người trồng gặp rất nhiều khó khăn, đặc biệt đối với những hộ nông dân quy mô nhỏ trên những vườn năng suất kém do cây già cỗi hoặc trồng không đúng quy trình kỹ thuật. Một số người dân đã cân nhắc để chuyển đổi sang cây trồng khác, theo thống kê sơ bộ đã lên khoảng 2.000 ha đến tháng 6/2014. Tuy nhiên, đối với những vườn có chất lượng và năng suất cao, phần lớn người trồng vẫn tìm cách duy trì và ứng phó bằng cách giảm chi phí, giảm phân bón, giảm số ngày cạo hoặc dừng cạo tạm thời.

Đối với doanh nghiệp, hầu hết đều cố gắng duy trì hoạt động sản xuất, bảo đảm thu nhập cơ bản cho công nhân tuy giảm so với trước đây và tích cực tiết kiệm chi phí để giảm giá thành. Đồng thời tăng tốc độ tái canh để bổ sung nguồn thu từ gỗ và điều chỉnh giảm sản lượng để góp phần cân đối cung cầu.

Giải pháp duy trì và khai thác cây cao su một cách hợp lý

Kinh nghiệm phát triển ngành cao su cho thấy khi đầu tư trồng cây cao su cần tính toán hiệu quả cả vòng đời của vườn cây và cần có cách ứng phó với tác động của quy luật cung cầu hoặc những yếu tố rủi ro khác (đầu cơ, thời tiết, thiên tai, tỷ giá …) làm giá biến động trong suốt chu kỳ kinh tế của cây cao su hơn 20 năm.

Thực tế trên những vườn cao su đã có 19 – 20 năm thu hoạch kể từ 1996 đến 2013, qua nhiều bước thăng trầm, đã đạt giá thành bình quân 20,6 triệu đồng/tấn, giá bán bình quân 29,6 triệu đồng/tấn, tỷ suất lợi nhuận trên vốn đạt trên 30% và giá XK bình quân đạt 1.563 USD/tấn.

Với giá bán giảm mạnh, hiện chỉ còn 35 – 37 triệu đồng/tấn, nhưng vẫn có lãi trên những vườn được quản lý tốt và điều chỉnh chi phí hợp lý. Nếu năng suất quá thấp hoặc hiệu quả kém, nên cưa đốn để bán gỗ tạo vốn tái canh hoặc chuyển sang cây trồng khác, và tránh thanh lý vườn cao su già ồ ạt để không bị ép giá gỗ. Khi trồng lại, cần sử dụng những giống năng suất cao trên 2 – 3 tấn/ha được Viện Nghiên cứu Cao su VN khuyến cáo phù hợp theo vùng để đạt hiệu quả kinh tế cao và tăng khả năng chống chịu trong thời kỳ giá thấp.

Trên những vườn cây đang trong giai đoạn thu hoạch hoặc mới trồng đạt tiêu chuẩn về chất lượng và năng suất bình quân trên 2 – 2,2 tấn/ha (Đông Nam bộ) và 1,5 – 1,8 tấn/ha (miền Bắc và Tây Nguyên), cần tiếp tục duy trì vì có thể thu được 55 – 80 triệu đồng/ha năm nay và cần giảm giá thành để ít nhất vẫn có thể giữ được lãi 5 triệu đồng/tấn hoặc 7,5 đến 10 triệu đồng/ha/năm. Mỗi hộ nếu có 3 ha cao su có thể thu được ít nhất 165 đến 240 triệu đồng/hộ/năm và lãi từ 22,5 đến 30 triệu đồng/hộ/năm, tỷ suất lợi nhuận vẫn còn khoảng 15%. Ngoài ra, thu nhập của người trồng còn được bổ sung trên 300 triệu đồng từ gỗ cây cao su (100 triệu đồng gỗ/ha) vào cuối chu kỳ khai thác để có vốn tái canh. Nếu giá phục hồi trên 40 triệu đồng/tấn, hiệu quả kinh tế của vườn cao su sẽ được cải thiện hơn nữa.

Trước mắt, nên giảm sản lượng kết hợp với giảm chi phí, giảm số ngày cạo hoặc dừng cạo tạm thời, không cạo ngày nghỉ ngày lễ, không mở cạo sớm vườn cây chưa đủ tiêu chuẩn, giảm phân bón cho vườn đã trưởng thành, làm cỏ tối thiểu… Có thể trồng xen hoặc chăn nuôi kết hợp để tạo thêm nguồn thu nhập trong lúc chờ giá phục hồi.

Đối với những vườn cao su phát triển ngoài vùng quy hoạch hoặc trên những vùng đất không phù hợp, chất lượng vườn cây kém, nên để người dân chuyển đổi sang mục đích khác hoặc sang những cây trồng khác đang được Nhà nước khuyến khích và hỗ trợ. Diện tích cây cao su sẽ được điều chỉnh phù hợp hơn, nhất là ở những tỉnh đã vượt quy hoạch.

Trong giai đoạn giá thấp hiện nay, để giúp người trồng và doanh nghiệp vượt qua khó khăn, duy trì sản xuất và XK, Hiệp hội Cao su VN đang tiếp tục kiến nghị Bộ Tài chính xem xét không thu thuế XK cao su và tạo điều kiện để doanh nghiệp XK cao su không phải kê khai tính nộp thuế giá trị gia tăng như những nông sản khác.

Để góp phần ngăn chặn giá cao su giảm sâu và sớm cân đối cung cầu nhằm phục hồi giá, từ tháng 2/2014, Hiệp hội Cao su VN đã đồng thuận với các nước khuyến cáo giảm bớt sản lượng trong năm 2014 và không bán cao su với giá thấp hơn giá quốc tế.

Trong lâu dài, để ứng phó với biến động về giá và thị trường tiêu thụ, người trồng cao su cần đa dạng hóa sản phẩm và tăng thu nhập từ vườn cao su bằng xen canh, chăn nuôi kết hợp. Ngành cao su VN và doanh nghiệp cần nâng cao giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh trên cơ sở chuyển đổi cơ cấu sản phẩm cao su thiên nhiên đáp ứng thị trường, đảm bảo chất lượng, uy tín, xây dựng thương hiệu quốc gia và quốc tế. Đồng thời, tăng tiêu thụ nguyên liệu cao su trong nước cho lĩnh vực chế biến sâu những sản phẩm có giá trị gia tăng cao và thân thiện môi trường.

Kiên trì, chủ động thực hiện những giải pháp ứng phó phù hợp với quy luật thị trường để vượt qua giai đoạn khó khăn trước mắt, tổng thu nhập và lợi nhuận của người trồng vẫn có thể được đảm bảo trong toàn chu kỳ kinh doanh cây cao su. Sự hỗ trợ, quan tâm của Chính phủ và các bộ ngành để tháo gỡ kịp thời những vướng mắc phát sinh sẽ giúp người trồng yên tâm tiếp tục duy trì cây cao su nhằm cải thiện thu nhập, điều kiện sống ở vùng nông thôn, góp phần phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường.

Hiệp hội Cao su VN